Alert do pobrania dostępny jest TUTAJ.

Rynek zamówień publicznych znalazł się w trudnej sytuacji, a jego uczestnicy zastanawiają się jak optymalnie działać w obliczu nowych wyzwań. W związku z tym serdecznie zapraszamy do udziału w webinarium, podczas którego postaramy się odpowiedzieć na nurtujące branżę pytania.

Webinarium odbędzie się w poniedziałek 6 kwietnia o godzinie 10:30 i poprowadzi je ekspert z zespołu zamówień publicznych dr Jarosław Kola. Planujemy otwartą sesję Q&A, podczas której każdy będzie mógł zadać pytanie lub porozmawiać na temat rozwiązań pozwalających w optymalny sposób reagować na obiektywne trudności, z którymi wszyscy się aktualnie mierzymy.

Do udziału w webinarium prosimy zgłaszać się mailowo na adres Q&A@wkb.pl – w odpowiedzi przekażemy szczegółowe informacje na temat spotkania.

Pod tym adresem – do 3 kwietnia – czekamy również na pytania i sugestie tematów do poruszenia podczas spotkania.

Serdecznie zapraszamy

La Forza maggiore in diritto polacco e italiano, e nelle più rilevanti convenzioni internazionali.

La diffusione del coronavirus sta purtroppo devastando non solo gli organismi umani, ma anche molti rami dell’economia. Trasporti, turismo, commercio internazionale, sport e intrattenimento sono solo alcuni dei settori che stanno già subendo gli effetti della pandemia. Gli imprenditori affrontano sfide senza precedenti, in cui intere catene di approvvigionamento si inceppano, soprattutto a livello internazionale, e la domanda di prodotti e servizi in alcuni casi scende d’improvviso quasi a zero.

Lo scopo di questo articolo è analizzare la situazione giuridica di un imprenditore vincolato da accordi commerciali con aspetti transfrontalieri, ossia conclusi con imprenditori con sede in altri Paesi, e che sta affrontando l’impossibilità di eseguirli a causa di un evento di forza maggiore.

Vale la pena ricordare che la valutazione legale di un determinato evento e dei suoi effetti dovrebbe essere effettuata sulla base della legge applicabile a un determinato rapporto giuridico. Perché è importante determinare la legge applicabile e identificare gli standard che verranno applicati? Perché sistemi giuridici diversi e leggi diverse possono regolare in modo diverso (spesso in maniera sfumata) gli effetti del default e il verificarsi della forza maggiore.

Quale sarà la legge applicabile?

Nella maggior parte dei casi, la legge applicabile al rapporto giuridico sarà la legge scelta dalle parti. Se ad esempio gli imprenditori hanno concordato (esplicitamente e inequivocabilmente) che la legge applicabile al rapporto giuridico tra loro sarà la legge polacca, allora il tribunale giudicante, anche se è un tribunale di un altro Paese, dovrà generalmente rispettare questa scelta.

Tuttavia, in assenza di una scelta della legge applicabile, l’autorità giudiziaria determinerà autonomamente la legge applicabile sulla base delle norme sul conflitto di leggi, vale a dire delle regole che stabiliscono quale sistema giuridico sia applicabile per la valutazione di un determinato rapporto giuridico.

Nell’Unione Europea, nel caso delle obbligazioni contrattuali, tali norme sono contenute nel regolamento (CE) n. 593/2008 del Parlamento europeo e del Consiglio, del 17 giugno 2008, sulla legge applicabile alle obbligazioni contrattuali (Roma I). La regola generale, che si riflette nelle disposizioni del presente regolamento, è che la legge applicabile a un determinato rapporto giuridico sarà la legge del Paese in cui si svolge la prestazione tipica di quel rapporto. Ad esempio, il contratto di vendita di beni è regolato dalla legge del Paese in cui il venditore ha la residenza abituale e il contratto per la prestazione di servizi è regolato dalla legge del Paese in cui il prestatore di servizi ha la residenza abituale. Tuttavia, il regolamento prevede una serie di disposizioni ed eccezioni specifiche.

Nel caso di contratti commerciali conclusi con imprenditori di Paesi al di fuori dell’Unione Europea, ad esempio la Cina, la legge applicabile dovrebbe essere determinata sulla base di accordi bilaterali o multilaterali che vincolano la Polonia e i singoli Paesi, o sulla base delle norme sul conflitto di leggi applicabili presso il Paese in cui ha sede il tribunale competente (nel caso della Polonia si tratta della legge sul Diritto internazionale privato del 4 febbraio 2011).

Norme a carattere sovranazionale

A volte, tuttavia, un determinato rapporto giuridico sarà regolato dal diritto internazionale. Nel nostro caso, assumeranno rilevanza in particolare la Convenzione delle Nazioni Unite sui contratti di vendita internazionale di merci dell’11 aprile 1980 (CISG) e la Convenzione sul contratto di trasporto internazionale di merci su strada del 19 maggio 1956 (CMR).

Se le condizioni per l’applicazione di queste Convenzioni sono soddisfatte (e ciò avverrà nella maggior parte dei casi quando ci occupiamo del trasporto internazionale all’interno dell’Unione Europea o della vendita internazionale di merci all’interno dell’Unione Europea), le loro disposizioni avranno (almeno nel sistema delle norme di legge polacche) priorità rispetto al diritto nazionale.

In conformità con la Convenzione CMR, di norma, il corriere è responsabile della perdita totale o parziale della merce o del suo danneggiamento occorso tra il momento dell’accettazione della merce e la consegna, nonché del ritardo nella consegna. Tuttavia, il vettore è esonerato da tale responsabilità se la perdita, l’avaria o il ritardo sono dovuti a colpa dell’avente diritto, a un ordine di questi non dipendente da colpa del vettore, a un vizio proprio della merce, o a circostanze che il vettore non poteva evitare e alle cui conseguenze egli non poteva ovviare. (art. 17 cpv. 2).

Alla luce delle disposizioni della Convenzione CMR, il vettore avrà la possibilità di essere esonerato dalla responsabilità per ritardi derivanti, ad esempio, dalla chiusura dei confini a causa della pandemia di coronavirus. Indubbiamente, si tratta di circostanze che il vettore non ha potuto evitare e le cui conseguenze non possono essere prevenute.

Norme analoghe sono previste dalla Convenzione CISG. Secondo le sue disposizioni, ” Una parte non è responsabile dell’inadempienza di uno dei suoi obblighi se prova che tale inadempienza è dovuta a un impedimento indipendente dalla sua volontà e che non si poteva ragionevolmente attendere che la prendesse in considerazione al momento della conclusione del contratto, ch’essa la prevenisse o la superasse o che ne prevenisse o superasse le conseguenze „(Articolo 79, paragrafo 1).

Tale ostacolo può essere senza dubbio la pandemia di coronavirus e le relative conseguenze sotto forma, ad esempio, di un divieto di esportazione di respiratori e cardiomonitor e di restrizioni all’esportazione di maschere protettive, tute e preparati per la disinfezione (vedi il Regolamento del Ministro della Salute del 13 marzo 2020 sulla dichiarazione nel territorio della Repubblica di Polonia dello stato di minaccia epidemica).

Tali divieti saranno trattati come circostanze indipendenti dalla volontà del commerciante, imprevedibili e al di fuori del suo controllo, che libereranno il professionista dagli effetti negativi dell’inadempimento di un obbligo ai sensi di un accordo internazionale per la vendita di beni.

Tuttavia, va ricordato che ai sensi della Convenzione CISG, l’esonero dalla responsabilità si applica solo durante la durata dell’impedimento e che l’ostacolo nell’esecuzione dell’obbligazione e le sue conseguenze devono essere immediatamente comunicati all’altra parte, pena la responsabilità per il danno risultante dalla mancata comunicazione dell’altra parte.

La forza maggiore nel diritto polacco

La legge polacca non definisce il concetto di „forza maggiore”, sebbene alcune disposizioni lo utilizzino (cfr. l’articolo 121, sub 4, del codice civile o l’articolo 65, comma 2, della legge sui trasporti). Tuttavia, si presume che si tratti di un evento straordinario, esterno e impossibile da prevenire.

Nella maggior parte dei contratti gli imprenditori includono clausole sulla forza maggiore, che prevedono in quali casi l’evento deve essere classificato come tale e quali sono gli effetti di tale evento, ossia se l’imprenditore sia temporaneamente esonerato dall’obbligo di fornire la prestazione, se sia responsabile per i danni derivanti dall’inadempimento o se il contratto sia risolto senza preavviso in caso di impossibilità permanente di fornire la prestazione per causa di forza maggiore.

In assenza di tale clausola nel contratto e ove sia applicabile la giurisdizione della legge polacca, e purché il rapporto giuridico non sia regolato da norme sovranazionali, si applicheranno le disposizioni del codice civile, compresi l’art. 475 e l’art. 495 per quanto riguarda le conseguenze dell’impossibilità sopravvenuta ed incolpevole di fornire una prestazione, o l’art. 471 del codice civile che prevede in linea di principio la responsabilità per danni da inadempimento o incorretto adempimento di una obbligazione, a meno che il debitore non possa dimostrare di non essere responsabile per la loro causazione.

La forza maggiore nel diritto italiano

Diverse sono le norme del codice civile italiano che fanno riferimento al termine „forza maggiore” , tra cui l’art. 1467 c.c. che riconosce al debitore la facoltà di richiedere la risoluzione del contratto, nel caso in cui la prestazione da lui dovuta sia diventata eccessivamente onerosa per fatti straordinari ed imprevedibili, estranei alla sua sfera d’azione.

Tale norma, che trova applicazione nel caso di contratti ad esecuzione continuata, periodica, o differita (c.d. contratti di durata), prescrive infatti che nel caso in cui la prestazione di una delle parti sia divenuta eccessivamente onerosa a causa del verificarsi di avvenimenti straordinari e imprevedibili estranei alla sfera d’azione del debitore, la parte che deve fornire tale prestazione può domandare la risoluzione del contratto, dando prova del fatto da cui deriva l’eccesiva onerosità e della sua derivazione dagli avvenimenti straordinari e imprevedibili.

La valutazione dell’onerosità come eccessiva in caso di disaccordo tra le parti, spetta al giudice; essa, in ogni caso, deve essere sopravvenuta rispetto al momento della stipula dell’accordo e risulta irrilevante se chi la invoca è già in ritardo con il suo adempimento ed è quindi in mora.

La risoluzione non può essere domandata se la sopravvenuta onerosità rientra nell’alea normale del contratto. La parte contro la quale la risoluzione è domandata, può evitare la risoluzione offrendo di modificare equamente le condizioni del contratto.

L’articolo 1256 c.c. inoltre dispone che l’obbligazione si estingue quando per una causa non imputabile al debitore la prestazione diviene impossibile e, laddove l’impossibilità risulti solamente temporanea, il debitore non è responsabile del ritardo nell’esecuzione della prestazione finché tale impossibilità perduri. Tra le cause invocabili ai fini dell'”impossibilità della prestazione” ex art. 1256 c.c., devono ricomprendersi gli ordini o i divieti sopravvenuti dell’autorità (legislativa, amministrativa, giudiziaria). Di fatto, si sostanziano in provvedimenti legislativi o amministrativi, scanditi da interessi generali, che rendono impossibile la prestazione, e ciò a prescindere dalla condotta tenuta dalla parte obbligata. Si tratta dunque di circostanze che operano quali esimenti della responsabilità della parte debitrice, all’infuori delle previsioni contrattuali vigenti. L’intervento dell’ordine delle autorità, comunque, non comporta automaticamente l’esonero di responsabilità del debitore, dovendosi valutare se l’atto amministrativo o la sopravvenienza normativa fossero effettivamente imprevedibili al momento dell’assunzione dell’obbligazione e siano effettivamente non contrastabili al momento dell’adempimento attraverso oneri economici ragionevoli (non sproporzionati). Si richiede dunque la prova che il debitore abbia tentato di percorrere tutte le soluzioni alternative astrattamente possibili che gli si offrivano per superare i limiti imposti dai provvedimenti, chiaramente, nel pieno e totale rispetto della legge, e sempre che ciò comporti un sacrificio ragionevole per il debitore stesso.

Di conseguenza per verificare se nel singolo contratto si possa invocare la sussistenza dell’impossibilità o delle cause di forza maggiore al fine di rifiutare il pagamento di prestazioni non corrisposte o viceversa di dover fornire prestazioni divenute impossibili o eccessivamente onerose, a causa dell’emergenza coronavirus, vanno esaminate le seguenti circostanze contrattuali:

• l’applicabilità della legge italiana
• natura e modalità di esecuzione della prestazione
• la presenza di clusole che stabiliscono chi sopporta il rischio dell’impossibilità della prestazione (in particolare nei contratti tra imprenditori/professionisti)
• la prevedibilità della causa di impossibilità/forza maggiore in relazione al singolo contratto
• la presenza di clausole che consentano soluzioni alternative all’adempimento, in termini ragionevoli, o la possibilità di contrattare autonomamente tali soluzioni modificando il contratto.

Raccomandiamo in conclusione ai soggetti che intendano contestare l’esecuzione di un contratto o che abbiano difficoltà nell’adempiere con regolarità e puntualità alle proprie obbligazioni, di comunicare alla controparte le suddette difficoltà al fine di negoziare soluzioni alternative o di concordare la risoluzione del contratto.

Avv. Domenico Di Bisceglie – Partner, Italian Desk

Kolejny alert na temat zmian w systemie zamówień publicznych – ważne zmiany w przepisach dotyczących korzystania ze środków ochrony prawnej.

Na pytania związane z powyższymi zagadnieniami odpowie zarządzający praktyką zamówień publicznych – Jan Roliński (jan.rolinski@wkb.pl).

W związku z przeciwdziałaniem epidemii koronawirusa ustawodawca przewidział dotkliwe kary administracyjne za naruszenia zakazów i nakazów wynikających z rozporządzeń. Szczegóły prezentujemy w poniższym zestawieniu.

Materiał do pobrania dostępny jest TUTAJ.

Poniżej znajdą Państwo omówienie wpływu pandemii COVID-19 na sytuację prawną branży budowlanej, uwzględniające rozwiązania zaprezentowane w projekcie zmian do Ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych (tzw. tarcza antykryzysowa), ogłoszonym w dniu 21 marca 2020 r.

W razie jakichkolwiek dalszych pytań, prosimy o kontakt z Anną Wyrzykowską, szefem praktyki nieruchomości i procesu inwestycyjnego (anna.wyrzykowska@wkb.pl).

Alert można pobrać TUTAJ.

#tarczaantykryzysowa

Projekt „tarczy antykryzysowej” wprowadza szereg rozwiązań dla przedsiębiorców, których celem jest wsparcie przedsiębiorców w kryzysie gospodarczym wywołanym pandemią COVID – 19. Nie wszyscy przedsiębiorcy będą mogli skorzystać z proponowanych rozwiązań, a jedynie ci, którzy spełnią przesłanki przewidziane w ustawie. Poniżej przedstawiamy wykaz najważniejszych rozwiązań (konieczna jest jednak indywidualna analiza czy dany przedsiębiorca spełnia przesłanki do skorzystania z danego rozwiązania).

W razie jakichkolwiek dalszych pytań, prosimy o kontakt z Wioletą Polak, szefem zespołu podatkowego (wioleta.polak@wkb.pl).

Alert można pobrać TUTAJ.

Rozbudowana wersja alertu, omawiająca każdy z ww. punktów, dostępna jest TUTAJ.

W obliczu zagrożenia COVID-19 jednym ze środków kontroli i zapobiegania jego rozprzestrzeniania jest maksymalnie ograniczenie kontaktu z innymi osobami, również współpracownikami. Z tego względu, jeżeli pozwala na to charakter pracy, dopuszczalna i wskazana jest praca zdalna. Pracując zdalnie musimy jednak pamiętać o ochronie danych osobowych. Zapraszamy do zapoznania się z praktycznym przewodnikiem.

W przypadku dodatkowych pytań zachęcamy do kontaktu z Agnieszką Wiercińską-Krużewską, zarządzającą praktyką ochrony danych osobowych.

Poradnik można pobrać TUTAJ

W związku z opublikowaniem projektu ustawy o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, wychodząc naprzeciw Państwa oczekiwaniom, przygotowaliśmy podsumowanie najważniejszych założeń odnoszących się do prawa podatkowego.

W razie jakichkolwiek dalszych pytań, prosimy o kontakt z Łukaszem Czekańskim, szefem zespołu podatkowego (lukasz.czekanski@wkb.pl).

Alert można pobrać TUTAJ.

Siła wyższa w prawie polskim, włoskim, niemieckim, francuskim oraz w wybranych konwencjach międzynarodowych.

Rozprzestrzeniający się koronawirus pustoszy nie tylko ludzkie organizmy, ale także kolejne gałęzie gospodarki. Transport, turystyka, handel międzynarodowy, sport i rozrywka, to tylko niektóre z branż, które już odczuwają skutki pandemii. Przedsiębiorcy stają przed wyzwaniami bez precedensu, kiedy to zerwaniu ulegają całe łańcuchy dostaw, szczególnie w wymiarze międzynarodowym, a popyt na produkty i usługi w niektórych przypadkach spada z dnia na dzień niemal do zera.

Celem niniejszego artykułu jest przeanalizowanie sytuacji prawnej przedsiębiorcy, którego wiążą umowy handlowe z elementem transgranicznym, czyli zawarte  z przedsiębiorcami mającymi swoje siedziby w innych państwach i który stanął w obliczu niemożliwości ich wykonania z powodu zdarzenia o charakterze siły wyższej.

Warto mieć świadomość, że oceny prawnej danego zdarzenia i jego skutków należy dokonywać na podstawie prawa właściwego dla danego stosunku prawnego. Dlaczego ustalenie prawa właściwego i zidentyfikowanie norm, które znajdą zastosowanie ma aż takie znaczenie? Jest to o tyle istotne, że różne systemy prawne i różne akty prawne mogą w odmienny sposób (często zniuansowany) regulować skutki niewykonania zobowiązań oraz wystąpienia zdarzeń o charakterze siły wyższej.

Które prawo będzie właściwe ?

W przeważającej części przypadków prawem właściwym dla danego stosunku prawnego będzie prawo wybrane przez strony. Jeżeli przedsiębiorcy umówili się (w sposób wyraźny i jednoznaczny), że prawem właściwym dla łączącego ich stosunku prawnego będzie prawo polskie, to sąd do którego trafi sprawa, nawet jeśli będzie to sąd innego państwa, zasadniczo wybór ten będzie musiał respektować.

Natomiast w braku wyboru prawa sąd będzie sam ustalał prawo właściwe na podstawie norm kolizyjnych, czyli norm, które wskażą mu, który system prawny znajdzie zastosowanie do oceny danego stosunku prawnego.

W Unii Europejskiej, w przypadku zobowiązań umownych, normy takie znajdują się w Rozporządzeniu Parlamentu Europejskiego i Rady (WE) Nr 593/2008 z dnia 17 czerwca 2008 r. w sprawie prawa właściwego dla zobowiązań umownych (Rzym I). Ogólna reguła, która znalazła odzwierciedlenie w przepisach tego Rozporządzenia jest taka, że prawem właściwym dla danego stosunku prawnego będzie prawo państwa, w którym ma siedzibę charakterystycznie zobowiązany. Przykładowo umowa sprzedaży towarów podlega prawu państwu, w którym sprzedawca ma miejsce zwykłego pobytu, a umowa o świadczenie usług podlega prawu państwa, w którym usługodawca ma miejsce zwykłego pobytu. Rozporządzenie przewiduje jednak szereg przepisów szczególnych i wyjątków.

W przypadku umów handlowych zawartych z przedsiębiorcami pochodzącymi z państw spoza Unii Europejskiej, np. z Chin, prawo właściwe należy ustalić na podstawie wiążących Polskę i poszczególne państwa umów bilateralnych lub umów wielostronnych lub norm kolizyjnych mających zastosowanie w siedzibie sądu (w przypadku Polski jest to ustawa Prawo prywatne międzynarodowe z dnia 4 lutego 2011 r.)

Normy o charakterze ponadnarodowym

Niekiedy jednak dany stosunek prawny będzie regulowany przez prawo międzynarodowe. W rozpatrywanym przypadku znaczenie będą miały
w szczególności Konwencja Narodów Zjednoczonych o umowach międzynarodowej sprzedaży towarów z dnia 11 kwietnia 1980 r. (CISG) oraz Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów z dnia 19 maja 1956 r. (CMR)

Jeżeli tylko spełnione są przesłanki zastosowania tych Konwencji (a tak będzie w większości przypadków, w których mamy do czynienia z transportem międzynarodowym w ramach Unii Europejskiej lub międzynarodową sprzedażą towarów w ramach Unii Europejskiej), to ich przepisy będą miały (przynajmniej w systemie norm prawa polskiego) pierwszeństwo przed prawem krajowym.

Zgodnie z Konwencją CMR co do zasady przewoźnik odpowiada za całkowite lub częściowe zaginięcie towaru lub za jego uszkodzenie, które nastąpiło w czasie między przyjęciem towaru a jego wydaniem, jak również za opóźnienie dostawy. Jednakże przewoźnik jest zwolniony od tej odpowiedzialności, jeżeli zaginięcie, uszkodzenie lub opóźnienie spowodowane zostało winą osoby uprawnionej, jej zleceniem nie wynikającym z winy przewoźnika, wadą własną towaru lub okolicznościami, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec (artykuł 17 ust. 2).

W świetle postanowień Konwencji CMR przewoźnik będzie miał możliwość zwolnienia się z odpowiedzialności za opóźnienia wynikające przykładowo z zamknięcia granic będącego skutkiem pandemii koronawirusa. Bez wątpienia są to okoliczności, których przewoźnik nie mógł uniknąć i których następstwom nie mógł zapobiec.

Podobne regulacje przewiduje Konwencja CISG. Według jej postanowień „Strona nie ponosi odpowiedzialności za niewykonanie któregoś ze swych obowiązków, jeżeli udowodni, że niewykonanie to nastąpiło z powodu przeszkody od niej niezależnej i że nie można było od niej rozsądnie oczekiwać wzięcia pod uwagę tej przeszkody w chwili zawarcia umowy lub uniknięcia bądź przezwyciężenia przeszkody lub jej następstw” (artykuł 79 ust. 1).

Taką przeszkodą niewątpliwie jest pandemia koronawirusa i związane z nią konsekwencje w postaci przykładowo zakazu wywozu respiratorów oraz kardiomonitorów i ograniczenia w wywozie maseczek ochronnych, kombinezonów i preparatów do dezynfekcji za granicę (zob. Rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 13 marca 2020 r. ws. ogłoszenia na obszarze Rzeczypospolitej Polskiej stanu zagrożenia epidemicznego).

Tego rodzaju zakazy traktowane będą jako okoliczności niezależne od przedsiębiorcy i niemożliwe do przewidzenia oraz pozostające poza jego kontrolą, co zwolni przedsiębiorcę z negatywnych skutków niewykonania zobowiązania wynikającego z międzynarodowej umowy sprzedaży towarów.

Należy jednak pamiętać, że na gruncie Konwencji CISG zwolnienie od odpowiedzialności obowiązuje tylko w okresie trwania przeszkody oraz że o przeszkodzie w wykonaniu zobowiązania i jej skutkach należy niezwłocznie zawiadomić drugą stronę, pod rygorem odpowiedzialności za szkodę wynikłą
z nieotrzymania przez drugą stronę zawiadomienia.

Siła wyższa w prawie polskim

W prawie polskim nie zdefiniowano pojęcia „siła wyższa”, chociaż niektóre przepisy się nim posługują (zob. art. 121 pkt 4 Kodeksu cywilnego, czy art. 65 ust. 2 Prawa przewozowego). Przyjmuje się jednak, że jest to zdarzenie o charakterze nadzwyczajnym, zewnętrznym i niemożliwym do zapobieżenia.

W większości umów przedsiębiorcy zawierają klauzule siły wyższej, które przewidują, w jakich przypadkach dane zdarzenie należałoby tak zakwalifikować i jakie są skutki wystąpienia takiego zdarzenia, tj. czy przedsiębiorca jest czasowo zwolniony
z obowiązku świadczenia, czy ponosi odpowiedzialność odszkodowawczą za niewykonanie zobowiązania, czy też umowa ulega rozwiązaniu bez zachowania terminów wypowiedzenia w przypadku trwałej niemożliwości świadczenia spowodowanej siłą wyższą.

W przypadku braku takiej klauzuli w umowie oraz właściwości prawa polskiego, a także pod warunkiem, że danego stosunku prawnego nie regulują normy o charakterze ponadnarodowym, zastosowanie znajdą przepisy Kodeksu cywilnego, w tym art. 475 k.c. i art. 495 k.c. dotyczące skutków niezawinionej następczej niemożliwości świadczenia, czy też art. 471 k.c. przewidujący co do zasady odpowiedzialność odszkodowawczą za niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania, chyba że dłużnik zdoła wykazać, że nie ponosi za nie odpowiedzialności.

Siła wyższa w innych porządkach prawnych państw Unii Europejskiej

Oczywiście omówienie wszystkich pozostałych porządków prawnych państw Unii Europejskiej nie jest możliwe, nie mniej jednak chcielibyśmy omówić tę kwestię biorąc pod uwagę prawo włoskie, niemieckie i francuskie.

Siła wyższa w prawie włoskim

Artykuł we włoskiej wersji językowej

We włoskim kodeksie cywilnym istnieje kilka przepisów, które odnoszą się do pojęcia „siły wyższej”, w tym art. 1467, który uznaje prawo dłużnika do rozwiązania umowy, jeżeli świadczenie stało się nadmiernie uciążliwe z powodu nadzwyczajnych i nieprzewidywalnych zdarzeń znajdujących się poza zakresem jego działania.

Zasada ta, która znajduje zastosowanie do umów o świadczenie usług lub dostaw towarów w sposób ciągły bądź okresowy jak również o odroczonym wykonaniu (chodzi zarówno o umowy zawarte na czas oznaczony jak i nieoznaczony),  przewiduje, że w przypadku, gdy świadczenie jednej ze stron stało się nadmiernie uciążliwe z powodu wystąpienia nadzwyczajnych i nieprzewidywalnych zdarzeń leżących poza sferą działania dłużnika, wtedy strona, która musi spełnić takie świadczenie, może żądać rozwiązania umowy, przedstawiając dowód, z którego wynika owa nadmierna uciążliwość oraz z którego wywodzi zaistnienie nadzwyczajnych i nieprzewidywalnych zdarzeń.

Ocena uciążliwości jako nadmiernej w przypadku braku porozumienia w tym zakresie między stronami, jest sprawą rozstrzyganą przez sędziego; w każdym przypadku musi ona nastąpić już po zawarciu umowy, i nie będzie miała znaczenia, jeśli osoba powołująca się na nią pozostaje już w zwłoce z wykonaniem swojego zobowiązania.

Nie można żądać rozwiązania umowy, jeśli powstała uciążliwość stanowi normalne ryzyko wynikające z postanowień danej umowy. Strona, wobec której kierowane jest żądanie rozwiązania umowy, może uniknąć rozwiązania umowy, proponując sprawiedliwą zmianę warunków umowy.

Artykuł 1256 włoskiego kodeksu cywilnego stanowi również, że zobowiązanie wygasa, gdy z przyczyn niezależnych od dłużnika świadczenie staje się niemożliwe, a w przypadku gdy niemożność jest tylko tymczasowa, dłużnik nie ponosi odpowiedzialności za opóźnienie w wykonaniu świadczenia tak długo, jak długo trwa taka niemożliwość. Przyjąć należy, że przyczyną, na którą będzie można powołać się dla celów wykazania „niemożliwości świadczenia”, o której mowa w art. 1256, będą m.in. nakazy lub zakazy wydane przez władze (ustawodawcze, administracyjne, sądowe). W rzeczywistości przyjmują one formę środków legislacyjnych lub administracyjnych, charakteryzujących się ogólnym interesem, które uniemożliwiają wykonanie zobowiązania, niezależnie od postępowania osoby zobowiązanej. Są to zatem okoliczności, które zwalniają dłużnika, z odpowiedzialności, niezależnie od postanowień umownych. Interwencja ze strony władz (wydanie pewnego nakazu/ zakazu postępowania), nie prowadzi jednak automatycznie do uwolnienia dłużnika od odpowiedzialności. Każdorazowo ocenić bowiem należy, czy dany akt administracyjny czy też akt prawny rzeczywiście był nieprzewidywalny w chwili przyjęcia zobowiązania i czy w rzeczywistości nie da się zaoferować rozsądnego (oraz racjonalnego ekonomicznie dla wykonawcy) alternatywnego rozwiązania.   W związku z tym wymagane są dowody na to, że dłużnik podjął próbę realizacji wszystkich abstrakcyjnie możliwych i dostępnych rozwiązań w celu przezwyciężenia ograniczeń wynikających z podjętych środków/nakazów. Oczywiście musi mieć to miejsce w sposób całkowicie zgodny z prawem i z zastrzeżeniem, że nie wiązałoby się to z nieracjonalnym poświęceniem po stronie dłużnika.

W celu sprawdzenia, czy na gruncie konkretnej umowy istnieje możliwość powołania się na niemożność świadczenia lub przypadek siły wyższej w celu odmowy zapłaty za usługi, które nie zostały zrealizowane, bądź odwrotnie, w celu odmowy świadczenia usług, które stały się niemożliwe lub nadmiernie uciążliwe ze względu na zagrożenie związane z koronawirusem, należy zweryfikować następujące okoliczności wynikające w umowy:

• zastosowanie prawa włoskiego,
• charakter i sposób wykonania zobowiązania,
• występowanie klauzul umownych, które określają, kto ponosi ryzyko braku możliwości świadczenia usług (w szczególności w umowach między przedsiębiorcami/profesjonalistami),
• przewidywalność przyczyny niemożności/siły wyższej w odniesieniu do danej umowy,
• istnienie klauzul pozwalających na alternatywne rozwiązania w stosunku do wykonania, na rozsądnych warunkach, lub możliwość negocjowania odpowiednich rozwiązań poprzez zmianę umowy.

Podsumowując, zalecamy, aby strony, które chcą zakwestionować konieczność wykonania umowy lub które mają trudności z regularnym i terminowym wypełnianiem swoich zobowiązań, powiadomiły drugą stronę o takich trudnościach w celu wynegocjowania alternatywnych rozwiązań bądź wyrażenia zgody na rozwiązanie umowy.

Siła wyższa w prawie niemieckim

Prawo niemieckie nie zawiera definicji siły wyższej. Mimo to, wskazane pojęcie często pojawia się w umowach zawieranych przez niemieckich przedsiębiorców w ramach klauzul umownych o sile wyższej (Force-Majeure-Klauseln). Wykładnia tego pojęcia oraz uprawnienia stron w razie zaistnienia siły wyższej zależą w głównej mierze od treści samej umowy. Dodatkowo, o ile dana umowa podlega prawu niemieckiemu, pomocna okazać się może interpretacja przedmiotowego pojęcia przez sądy niemieckie. Mianowicie, zgodnie z niemieckim orzecznictwem, siła wyższa to zdarzenie o charakterze zewnętrznym, spowodowane okolicznościami niezależnymi od dłużnika i nie mającymi źródła w jego działalności gospodarczej, którego nie dało się przewidzieć ani zapobiec przy zachowaniu najwyższej należytej staranności.

Oprócz ewentualnych umownych zapisów o sile wyższej, istotne z punktu widzenia braku możliwości świadczenia przez dłużnika są także postanowienia § 275 i § 313 niemieckiego kodeksu cywilnego.

Zgodnie z § 275 ust. 1 niemieckiego kodeksu cywilnego, roszczenie o wykonanie zobowiązania jest wyłączone, jeżeli wykonanie zobowiązania przez dłużnika lub przez kogokolwiek innego jest niemożliwe. Przepis ten obejmuje także tymczasową, przemijającą niemożliwości świadczenia, przez czas trwania okoliczności wywołującej niemożliwość. Ponadto, zgodnie z § 275 ust. 2 niemieckiego kodeksu cywilnego, dłużnik może odmówić spełnienia świadczenia, jeżeli jego spełnienie wymaga od dłużnika wysiłku, który ze względu na treść zobowiązania i zasady dobrej wiary jest rażąco nieproporcjonalny do interesu wierzyciela w spełnieniu świadczenia. Określając wysiłki, jakich należy się spodziewać od dłużnika, należy również wziąć pod uwagę, czy dłużnik jest odpowiedzialny za utrudnienia w wykonaniu zobowiązania.

Co istotne, powyższy przepis nie wyłącza ewentualnego roszczenia wierzyciela o naprawienie szkody spowodowanej brakiem świadczenia lub opóźnieniem świadczenia dłużnika. Mianowicie, wierzyciel może dochodzić naprawienia szkody na zasadach ogólnych, jeżeli brak świadczenia lub jego opóźnienie wynika z okoliczności, za które dłużnik ponosi winę.

Z kolei § 313 niemieckiego kodeksu cywilnego umożliwia dłużnikowi żądanie odpowiedniego dostosowania treści umowy, jeżeli okoliczności, które stanowiły podstawę zawarcia umowy uległy poważnej zmianie po jej zawarciu, a strony nie zawarłyby umowy lub zawarłyby ją w innej treści, gdyby przewidziały taką zmianę. Dodatkowym warunkiem dostosowania treści umowy jest, aby przy uwzględnieniu wszystkich okoliczności sprawy (w tym ryzyka gospodarczego spoczywającego na dłużniku), nie można było oczekiwać od dłużnika wykonania umowy. Jeżeli dostosowanie umowy jest niemożliwe, umowa może zostać rozwiązana.

Siła wyższa w prawie francuskim

W prawie francuskim, zdarzenia nagłe, które mają wpływ na wykonanie umów, mogą być oceniane jako siła wyższa (fr. force majeure) lub jako okoliczność nieprzewidywalna (fr. imprévision; porównywana do uciążliwości tzw. hardship).

W przeszłości – francuskie orzecznictwo mierzyło się już z zagadnieniem uznania epidemii jako vis maior i nie zawsze sądy francuskie dochodziły do wniosku, że w konkretnym stanie faktycznym spełnione zostały przesłanki siły wyższej. Przykładowo – przy powołaniu przez stronę wirusa Ebola – w ocenie sądu nie został wykazany związek przyczynowo-skutkowy między epidemią a niemożliwością wykonania umowy; przy powołaniu wirusa Dengi – nie została spełniona przesłanka nieprzewidywalności, ze względu na powtarzalność epidemii; w przypadku wirusa H1N1 (tzw. świńska grypa) – sąd także stwierdził brak spełnienia przesłanki nieprzewidywalności, bowiem rozprzestrzenianie się wirusa było ogłaszane długo przed wprowadzeniem obostrzeń sanitarnych.

Alternatywą dla uznania epidemii (lub innego nagłego zdarzenia) za siłę wyższa, jest nieprzewidywalność. Różnice w sile wyższej i nieprzewidywalności spoczywają zarówno w ich istocie jak i skutkach dla stron i samej umowy.

Zgodnie z art. 1218 francuskiego kodeksu cywilnego – siła wyższa to zdarzenie zewnętrzne i nagłe, które powoduje, że dłużnik nie jest w stanie w ogóle (czasowo lub trwale) realizować swoich zobowiązań umownych. Nieprzewidywalność, o jakiej stanowi w art. 1195 kodeksu, charakteryzuje się tym, że wykonanie umowy staje się dla dłużnika ponad miarę uciążliwe (kosztowne).

Ocena, że zdarzenie ma charakter trwałej siły wyższej skutkuje rozwiązaniem umowy z mocy prawa, natomiast w przypadku uznania, że siła wyższa ma charakter czasowy – wykonanie umowy ulegnie zawieszeniu, chyba że opóźnienie w realizacji umowy uzasadnia jej rozwiązanie.

W przypadku oceny, że zaistniał przypadek nieprzewidywalności, dłużnik może żądać renegocjacji warunków umowy. W czasie renegocjacji umowy jest jednak zobowiązany kontynuować wykonanie umowy na dotychczasowych warunkach. W przypadku odmowy przez wierzyciela przystąpienia do renegocjacji lub w razie braku osiągnięcia przez strony porozumienia w ramach renegocjacji umowy – strony mogą postanowić o jej rozwiązaniu lub o wspólnym wystąpieniu do sądu z wnioskiem o dostosowanie umowy do zmienionych warunków. Nawet jednak w postępowaniu przed sądem – ustawodawca francuski daje prymat porozumieniu stron jako podstawie rozstrzygnięcia. Dopiero w braku takiego porozumienia – sąd, na wniosek strony, dokonuje zmiany warunków umowy lub orzeka o jej rozwiązaniu.

Jako że nieprzewidywalność zakłada co do zasady kontynuację relacji umownej, korzystniejsze dla dłużnika może być ustalenie zaistnienia siły wyższej. Doprowadzenie do rozwiązania umowy (lub zawieszenia jej wykonania) z powodu siły wyższej wymaga wykazania, że zdarzenie:

• miało charakter zewnętrzny, całkowicie niezależny od kontroli dłużnika,
• było nieprzewidywalne w chwili zawarcia umowy,
• było zdarzeniem nie do odparcia przy wykorzystaniu dostępnych środków,

było bezpośrednią przyczyną tego, że dłużnik nie był w stanie wykonać umowę w jakimkolwiek stopniu.

Francuski Minister Gospodarki, Bruno Le Maire, w swoim oświadczeniu z dnia 28 lutego 2020 r. zapowiedział, że rząd francuski będzie traktował epidemię korona-wirusa jako siłę wyższą i w związku z tym nie będzie dochodził kar umownych od wykonawców, którzy nie będą w stanie zrealizować umów zawartych z Państwem w ramach przetargów publicznych. Powstać może pytanie, jak ta deklaracja wpłynie na praktykę kontraktową we Francji w ogóle, a więc także tą istniejącą poza ramami zamówień publicznych.

adw. Anita Garnuszek – Senior Associate w zespole rozwiązywania sporów, French Desk

Avv. Domenico Di Bisceglie – Partner, Italian Desk

adw. Anna Fennig – Adwokat w zespole prawa spółek i ładu korporacyjnego, German Desk

adw. Aleksandra Stępniewska – Adwokat specjalizujący się w prawie karnym w biznesie, French Desk

Artykuł we włoskiej wersji językowej

Inwestycje budowlane realizowane w związku z przeciwdziałaniem COVID-19 nie będą objęte przepisami Prawa budowlanego, ale zamieszczone w spec-ustawie „antywirusowej” wyłączenia nie objęły wymogu uzyskania decyzji środowiskowych. Szczegóły przedstawia Sergiusz Urban w artykule na Linkedin Pulse.

Artykuł dostępny jest TUTAJ.

W związku z pandemią COVID-19 pojawia się dużo pytań, w tym w szczególności dotyczących obowiązywania RODO.  Zapraszamy do zapoznania się z odpowiedziami na najczęstsze wątpliwości naszych Klientów, związane z przetwarzaniem danych osobowych.

W przypadku dodatkowych pytań zachęcamy do kontaktu z Agnieszką Wiercińską-Krużewską, zarządzającą praktyką ochrony danych osobowych.

Alert można pobrać TUTAJ

Pandemia COVID-19 jest dużym wyzwaniem dla rynku zamówień publicznych, jako istotnego elementu polskiej gospodarki.

Wychodząc naprzeciw Państwa oczekiwaniom, przygotowaliśmy praktyczne wskazówki dotyczące prawnych aspektów wybranych działań na rynku zamówień publicznych. Zapraszamy do lektury.

Na pytania związane z tymi zagadnieniami odpowie Jan Roliński – zarządzający praktyką zamówień publicznych.

Szanowni Państwo,

Ze względu na sytuację związaną z pandemią koronawirusa (COVID-19), kierując się troską o bezpieczeństwo Państwa i naszych pracowników,

Wprowadziliśmy następujące zasady organizacji pracy w firmie: 

• Zespół naszych ekspertów pracuje zdalnie pozostając cały czas do Państwa dyspozycji;
• Spotkania z Państwem chcielibyśmy organizować w formie telekonferencji lub wideokonferencji (np. Teams);
• W przypadku spraw, które wymagałyby osobistego kontaktu, prosimy o informację;
• Nasze recepcje pozostają otwarte w razie konieczności pozostawienia dokumentów lub połączenia rozmowy telefonicznej.

Funkcjonowanie urzędów oraz sądów: 

• Analizujemy wpływ funkcjonowania urzędów i sądów na Państwa sprawy. O wszelkich konsekwencjach będziemy Państwa niezwłocznie informować.

Cały zespół prawników WKB pozostaje do Państwa dyspozycji w przypadku pytań i problemów prawnych w związku z zagrożeniem epidemiologicznym.

Utworzyliśmy także specjalny zespół pomocy prawnej ds. koronawirusa. W skład zespołu wchodzą:

• adwokat Agnieszka Wiercińska-Krużewska (agnieszka.wiercinska@wkb.pl) – umowy handlowe, dane osobowe i cyberbezpieczeństwo;
• radca prawny, dr hab. Jakub Pokrzywniak (jakub.pokrzywniak@wkb.pl)  – ubezpieczenia, umowy i ich wykonywanie;
• adwokat Jan Roliński (jan.rolinski@wkb.pl) – zamówienia publiczne i kontrakty rządowe;
• radca prawny Jakub Jędrzejak (jakub.jedrzejak@wkb.pl) – restrukturyzacje i postępowania upadłościowe;
• radca prawny Anna Wojciechowska (anna.wojciechowska@wkb.pl) – sprawy korporacyjne;
• radca prawny Wioleta Polak (wioleta.polak@wkb.pl ) – sprawy pracownicze;
• adwokat Anna Wyrzykowska (anna.wyrzykowska@wkb.pl) – centra handlowe, nieruchomości,proces budowlany;
• adwokat Marcin Smolarek (marcin.smolarek@wkb.pl) – bankowość i finanse;
• radca prawny Dorota Karczewska (dorota.karczewska@wkb.pl) – relacje z konsumentami, bezpieczeństwo produktów,  w tym żywności;
• doradca podatkowy Łukasz Czekański (lukasz.czekanski@wkb.pl) – prawo podatkowe, pomoc publiczna.

Wszystkim Państwu życzymy zdrowia.

Pozdrawiamy serdecznie,

Zespół WKB

#Zostańwdomu #WKBLawyers